Friesland - Kniepertjes........

Al sinds de tiende eeuw worden in West-Europa wafels gebakken. Het bakken gebeurde aanvankelijk niet thuis, maar werd door monniken gedaan. Deze hostiewafels werden als zoenoffer of misbrood gebruikt in de kerken. Het Latijnse woord, hostiaoblata, verklaart waarom de bekende ijshoorntjes, die in feite ook opgerolde kniepertjes zijn - zij het van andere receptuur -, 'oublies' worden genoemd. Wafels vergelijkbaar met kniepertjes en nieuwjaarsrolletjes vind je overal in Europa terug in uiteenlopende vormen en maten. Gemeenschappelijk hebben ze echter dat ze allemaal op hoge temperatuur tussen ijzers gebakken worden.

Symboliek

Voor het onderscheid: de kniepertjes zijn plat, de nieuwjaarsrolletjes - de naam zegt het al - zijn opgerold. Aan dit verschil ligt niet de creativiteit van de bakker ten grondslag, maar heeft een diepere betekenis. Het kniepertje symboliseert het oude jaar, dat als een boekrol ligt ontvouwen. Het rolletje staat voor het nieuwe jaar: in de rol liggen de geheimen van het nieuwe jaar nog veilig verborgen. In bepaalde streken eet men in de loop van de maand december alleen kniepertjes (knijpertjes, knieperkes, kniepkoukies), om ze vanaf nieuwjaarsdag te vervangen door de rolletjes.

Traditie

In het noorden en het oosten van Nederland is het al eeuwenlang traditie om rond de feestdagen kniepertjes en nieuwjaarsrolletjes te bakken. De traditie wortelt met name in Groningen, Drenthe, Twente en de Achterhoek, waarbij er regionaal voorkeuren bestaan voor het platte wafeltje of het rolletje. De gebakken wafeltjes werden in een blik bewaard, zodat ze knapperig bleven. De gewoonte om slagroom in de rolletjes te spuiten is een verschijnsel van de laatste decennia.

Hoewel ze in hetzelfde soort ijzer gebakken worden, verschilt het kniepertjesdeeg van dat voor nieuwjaarsrolletjes. Nieuwjaarsrolletjes worden op dezelfde manier gebakken als de kniepertjes, maar worden - als ze nog warm zijn - opgerold rond een pollepel of een andere stok. De kniepertjes ontlenen overigens hun naam aan het feit dat de gietijzeren knijpijzers bij het bakken stevig moesten worden dichtgeknepen.

Home made

Jarenlang was het traditie om de wafeltjes thuis te bakken en op veel plaatsen gebeurt dat nog, zij het doorgaans met een elektrisch wafelijzer en niet langer boven het open vuur. De laatste decennia zijn de kniepertjes en met name de nieuwjaarsrolletjes echter ook volop in de supermarkt te vinden. Aanvankelijk alleen in het traditionele afzetgebied, maar tegenwoordig zijn ze in het hele land verkrijgbaar.

Er gaat - alleen al vanwege de geur - niets boven het zelf bakken van kniepertjes en nieuwjaarsrolletjes. Toch zullen de meeste Nederlanders hun rolletjes in de supermarkt kopen, in de kenmerkende paarse verpakkingen van Vegter. Banketfabriek Jac. Vegter B.V. is 's lands grootste leverancier van nieuwjaarsrolletjes. Het familiebedrijf werd in 1874 opgericht en is sindsdien gevestigd aan de Sluiskade in Martenshoek (Hoogezand), niet ver van de stad Groningen.

Hier is het kniepertjesijzer uit de kelder gehaald. Het beslag is al gemaakt. Hans, mijn echtgenoot is druk in de weer om de eerste exemplaren te bakken. De geur verspreid zich heerlijk door het huis.
Nou hoor ik jullie denken wat doet iemand in Friesland nu met een kniepertjes ijzer. Van oorsprong kom ik uit Drenthe waar ik twintig jaar gewoond heb en groot ben gebracht met deze heerlijke oud-en nieuw traditie. En ook al woon ik nu 40 jaar in Friesland en voel ik mij ook een doorgewinterde Fries in hart en nieren (uiteindelijk toch goed ingeburgerd), kruipt het bloed waar het niet gaan kan. Het ijzer doet dan nog eenmaal zijn dienst en die heerlijke traditie houden we dan ook graag in ere.

Kniepertjes, de hete appelsap uit onze eigen boomgaard, gekruid met steranijs, kaneel, gember en kruidnagel is een overheerlijke combinatie.

Dat wordt dus smullen................smullend het oud jaar uit.